پلاتین

پلاتین پربهاترین فلزی است که در زندگی روزمره هم کاربرد دارد. هم اکنون ۱۰۰۰ سانتی‌متر مکعب از این کانی پربها، نزدیک ۱ میلیون دلار می‌ارزد. بنابراین نام‌ش شاید بیشتر یادآور جواهرات باشد. برخی هم آن را به دلیل کاربردش در ترمیم استخوان‌های شکسته و آسیب دیده می‌شناسند. ولی امروزه یکی از بهترین کاربردهای پلاتین، پیش‌گیری از آلودگی هواست. به این شکل که در مسیر دود خروجی از موتور خودروها، صفحه‌های پلاتینی قرار می‌دهند که باعث تبدیل شدن گازهای نامطلوبی چون مونو اکسید کربن به خاکستر و دیگر گازهای بی‌زیان مانند بخار آب یا کم‌زیان‌تر مانند دی اکسید کربن است. 

این روش چنان کارایی بالایی دارد که در شهرهای با هوای آلوده، خروجی اگزوز ماشین‌ به مراتب پاک‌تر از هوای ورودی به موتور است! این موضوع رسما با آزمایشی که روی مدل ۹۱۱ پورشه در شهر دهلی صورت گرفته، تایید شده است. یعنی نه تنها دود اگزوز فیلتر می‌شود، بلکه دیگر ذرات معلق هم همراه آن فیلتر می‌شوند.

این بازدهی خوب به دلیل ویژگی کاتالیزوری پلاتین است که نخستین بار در سال‌های آغازین سده نوزدهم کشف شد. به این ترتیب که در آن زمان کارگران بسیاری در معدن‌های زغال سنگ در اثر انفجار گاز متان کشته یا زخمی می‌شدند. در واقع در همه معدن‌های زغال سنگ، مقدار قابل توجهی گاز متان پیدا می‌شود، چرا که منشا هر دو، یعنی زغال و متان، فسیل‌های چند میلیون ساله هستند که در اثر گرما و فشار زیاد به هیدروکربن‌هایی از جمله سوخت‌های فسیلی تبدیل شده‌اند. عامل ایجاد کننده این انفجارها هم شعله روی کلاه کارگران بود که به عنوان منبع نور به کار می‌رفت، چرا که در آن زمان هنوز از لامپ برقی خبری نبود.

پلاتین زمانی به این بازی وارد شد که دانشمندان متوجه شدند اگر یک شمع را که با توری از جنس پلاتین بپوشانند و آن را در یک ظرف پر از متان قرار دهند، انفجار صورت نمی‌گیرد. در عوض توری به شدت داغ و بسته به اندازه متانی که در ظرف هست، حتی نورانی می‌شود. در واقع ویژگی بسیار جالب پلاتین این است که مولکول‌‌های دیگر به سادگی می‌توانند به سطح پلاتین بچسبند. یعنی آن چه که از نظر شیمیایی اتفاق می‌افتد این است که پلاتین نقش یک کاتالیزور را بازی می‌کند. منتها به جای این که باعث تندتر شدن واکنش شود، از سرعت آن می‌کاهد و باعث می‌شود که مولکول‌های اکسیژن و متان به آرامی با هم ترکیب شوند، نه به صورت ناگهانی که به انفجار بیانجامد. بنابراین گرمای تولید شده یکسان خواهد بود، ولی نرخ گرمایش در زمان متقاوت است. به همین دلیل پس از مدتی توری بسیار داغ شده و حتی شروع به تابیدن نور می‌کند، چرا که واکنش گرمایی روی سطح آن روی می‌دهد. خود پلاتین هم به دلیل ویژگی‌های شیمیایی در واکنش تغییر نمی‌کند و بدون تغییر می‌ماند.